بررسی رحم جایگزین در حقوق ایران

تعریف موضوع و بیان سوالات: امید به بقاء و ادامه نسل برای انسان ها، فطری است. امروزه پیشرفت های علمی سبب شده است تا افراد بتوانند از غیر راه شناخته شده برای بچه دار شدن (آمیزش) به این هدف نائل آیند. یکی از روش های بچه دار شدن قرارداد استفاده از رحم جایگزین است. امروزه استفاده از این قرارداد به دلایل مختلف از جمله میل به حفظ تناسب اندام؛ ناباروری و دلایل دیگر صورت می گیرد. با توجه به این که این پدیده از مسائل نو ظهور در عالم حقوق می باشد؛ طبیعتاً مسائل وسوالات زیادی در این راستا شکل می گیرد که موجب بحث و اختلاف نظر بین متخصصان و عالمان حقوق می گردد. در این نوشتار به دنبال پاسخگوئی به سوالات اساسی هستیم که در خصوص قرارداد استفاده از رحم جایگزین از منظر حقوقی شکل می گیرد؛ لذا به ذکر چند نمونه از آن ها می پردازیم: 1- آیا استفاده از رحم زن دیگر برای بارداری از نظر شرعی جایز است؟ 2- طفل متولد از این شیوه از بارداری متعلق به کیست؟ 3- قرارداد استفاده از رحم جایگزین از عقود معین است یا نامعین؟ 4- طفل متولد از رحم جایگزین منتسب به کیست و از چه کسانی ارث می برد؟ فرضیه ها: 1- با جستجو در آیات و روایات به نظر می رسد، صراحتاً منعی بر استفاده از این روش برای بچه دار شدن وجود ندارد و تنها باید از افعال حرام مانند لمس یا نگاه کردن اجتناب شود. 2- طفل متولد از رحم جایگزین با ملاحظه و جستجو در قواعد و اصول فقهی متعلق به صاحب اسپرم و صاحب تخمک می باشد. 3- به نظر می رسد قرارداد استفاده از رحم جایگزین در قالب ماده 10 قانون مدنی مدنی قرار می گیرد و اشخاص خود می توانند قواعد حاکم بر آن و شرایط آن را در قالب ماده 10 قانون مدنی معین سازند. 4- در باب نسب پدر طفل، صاحب اسپرم، اما در مورد مادر طفل هر چند صاحب تخمک و صاحب رحم هر دو در شکل گیری و به دنیا آمدن طفل نقش مهمی را ایفا می نمایند ولیکن این موضوع که صاحب تخمک نقش بسیار اساسی و مهم تری را ایفا می کند قابل انکار نیست و بنابراین از بین آن دو باید طفل را منتسب به صاحب تخمک دانست و بنابراین طفل از صاحب اسپرم و صاحب تخمک ارث می برد. سابقه و ضرورت انجام تحقیق در حقوق ایران در رابطه با این نوع خاص از بارداری قانون خاصی به تصویب نرسیده است و تنها قانون اهداء جنین به زوجین نابارور مصوب 29/4/1382 و آئین نامه اجرایی آن مصوب 19/12/1383 می باشد که این قانون به طور کلی به مسأله تلقیح مصنوعی پرداخته و به موضوع رحم جایگزین و اقسام آن نپرداخته است. در بین حقوق دانان نیز چند مقاله به رشته تحریر در آمده است. لذا با توجه به این که تعداد زوج های نابارور در ایران کم نیست؛ ضرورت دارد تا متخصصان حقوقی و فقهی از ابهامات موجود در این زمینه پرده برداشته تا افراد بتوانند بدون دغدغه خاطر با توسل به این شیوه از بارداری به آرزوی فرزند دار شدن خود نائل آیند.